دکتر سیامک عزیزی

 آثار قانونی رضایت نامه و برائت نامه درامور پزشکی

الف: معانی رضایت نامه و برائت نامه:

1. رضایت : رضایت در لغت به معنای راضی و خشنود شدن،رضاداشتن،موافق بودن باامری،تن در دادن و پذیرفتن آمده است،رضایت به صورت شفاهی و کتبی ممکن است
2. رضایت نامه: ورقه ای که شخصی درخصوص انجام امر یا کاری بصورت کتبی اعلام رضایت و موافقت می نماید.
3. رضایت نامه در پزشکی: شامل ورقه ای است که بیمار یا نمایندگان قانونی او در خصوص انجام اقدامات درمانی و تشخیصی مورد نیاز توسط تیم پزشکی رضایت و موافقت خود را بصورت کتبی اعلام مینماید.
   
4. برائت :برائت در لغت به معنای آزاد نمودن شخصی از تعهد یا عملی ،فاقد ضمان و مسئولیت،بری نمودن از خسارتها،بیزاری،بی گناهی و دوری جستن آمده است.
5. برائت نامه در پزشکی : ورقه ای است که در آن بیمار یا نمایندگان قانونی او نسبت به عدم ضمان و مسئولیت کادر تیم پزشکی در اقدامات درمانی آنان اعلام می نمایند.

7. ب – رضایت و برائت در امور پزشکی در قانون:در قانون مجازات اسلامی در مواردی به رضایت و برائت اشاره شده است که به ذکر آنها می پردازیم.

   1- بند 2 ماده 59 قانون مجازات اسلامی:( هر نوع عمل جراحی یا طبی مشروع که با رضایت شخصی یا اولیا یا سر پرستان  یا نمایندگان قانونی آنها و رعایت موازین فنی و علمی  ونضامات  دولتی انجام شود در موارد فوری اخذ رضایت ضروری نخواهد بود.)

   2- ماده 60 قانون مجازات اسلامی:  چنانچه طبیب قبل از شروع درمان یا اعمال جراحی از مریض و یا ولی او برائت حاصل نموده باشد ضامن خسارت جانی،یا مالی یا نقض عضو نیست و در موارد فوری که اجازه گرفتن ممکن نباشد طبیب ضامن نمی باشد.

   3- ماده 319 قانون مجازات اسلامی: هر گاه طبیبی گرچه حاذق و متخصص باشد در معالجه هایی که شخصأ انجام می دهد یا دستور آن را صادر می کند هر چند با اذن مریض یا ولی او باشد باعث تلف جان یا نقص عضو یا خسارت مالی شود ضامن است.

   4- ماده 322 قانون مجازات اسلامی((هرگاه طبیب با بیطار (دامپزشک) و مانند آن قبل از شروع به درمان از مریض یا ولی او یا از صاحب حیوان برائت حاصل نماید عهده دار خسارت پدید آمده نخواهد بود))

   همانگونه که ملاحظه می گردد قانونگذار برای رضایت و برائتی که بیمار یا نماینده قانونی او در پرونده پزشکی می دهند. به نکاتی اشاره نموده است ،که رعایت آنها برای شاغلین حرف پزشکی و پیراپزشکی  لازم و ضروری است که به آنها به صورت خلاصه شده اشاره می گردد.

8. در موارد فوریتهای پزشکی (اورژانس) هر لحظه برای نجات جان بیمار مهم است ،لذا تیم درمان در اینگونه موارد باید نهایت تلاش و کوشش خود را جهت نجات جان و جلوگیری از وخامت حال بیمار یا مصدوم انجام دهند در این موارد انجام تمام اقدامات درمانی لازم بدون اخذ رضایت و برائت امکان پذیر است و نیاز به اخذ رضایت نامه نیست.
9. درخصوص انجام هر گونه اقدام درمانی و تشخیصی  برای بیمار به منظور مشروعیت  بخشیدن به اقدامات فوق باید قبل از شروع به درمان از بیمار و چنانچه بیمار فاقد هوشیاری کامل یا صغیر یا مجنون است از نمایندگان قانونی او رضایت نامه و برائت نامه اخذ نمود زیرا چنانچه برائت نامه و رضایت نامه اخذ نشود،هر گونه اقدام درمانی برای بیمار ولو با رعایت کلیه نکات قانونی و داشتن مهارت لازم و بدور از هر گونه تقصیر صورت گیرد نا مشروع است و چنانچه خسارتی متوجه بیمار شود تیم درمان مسئول و ضامن جبران آن می باشد.
10. در صورت اخذ برائت  نامه و رضایت نامه،  تیم درمان(پزشک،پرستارو...) باید با رعایت کلیه قوانین و ایین نامه های دولتی ،داشتن مهارت لازم و بدون هر گونه تقصیر یا قصوری اقدامات درمانی اعم از تشخیصی و جراحی و....را  برای بیمار انجام دهند در این صورت اگر موجب ورود  خسارت به بیمار شوند تیم درمان اعم از پزشک و پرستار مسئول نیستند و فاقد هرگونه مسئولیتی از نظر جبران خسارت یا دیه و ... می باشند.

ج- شرایط رضایت نامه و برائت نامه معتبر:

1- رضایت نامه و برائت نامه باید ساده، روشن و به دور از اصطلاحات پزشکی و برای عموم قابل فهم باشد.

2- بیماری که رضایت نامه و برائت نامه را با امضا یا اثر انگشت تائید می نماید باید بالغ و عاقل باشد لذااخذ  رضایت نامه و برائت نامه از مجنون و طفل صغیر فاقد اعتبار است.

3- رضایت نامه یا برائت نامه نباید به زور یا تهدید یا فشار اخذ گردد و نباید وضعیت بیمار طوری وخیم جلوه داده شود که بیمار یا نمایندگان قانونی او با اکراه واجبار مجبور به دادن رضایت یا برائت باشند.

4- در صورتی که بیمار هوشیار نیست و یا در شرایطی است که قادر به دادن رضایت نامه و برائت نامه نمی باشد باید از نمایندگان قانونی شامل پدر یا جد پدری ،مادر،قیم  یا سرپرست قانونی بیمار اقدام به اخذ برائت نامه و رضایت نامه نمود.

نتیجه: ضمن بررسی موارد قانونی مربوطه ،آرا صادره از دادگاهه و دیوان عالی کشور و نظرات اداره حقوقی قوه قضائیه و سایر منابع فقهی و قانونی این نتیجه حاصل می شود که رضایت نامه و برائت نامه معتبر در رفع ضمان و مسئولیت تیم درمان(پزشک،پرستار و سایر حرف وابسته )در مواقعی موثر است که اقدامات درمانی بدون هرگونه تقصیر و قصور پزشکی (بی مبالاتی، بی احتیاطی،عدم رعایت نظامات دولتی و نداشتن مهارت لازم) برای بیمار صورت گرفته باشد در این صورت پزشک و تیم درمان مسئولیتی در جبران خسارت وارده احتمالی به بیمار ندارند.

منابع:

1. بازیگر،یدالله،قانون مجازات اسلامی در آینه آرا دیوان عالی کشور ،قتل عدم و خطای محض ،انتشارات ققنوس، سال 76
2. شامبیاتی،دکتر هوشنگ ،حقوق کیفری اختصاصی،جلد اول،انتشارات ویستار،سال 80
3. گودرزی،دکتر فرامرز،پزشکی قانونی،جلد اول ،انتشارات گوتنبرگ،سال 77
4. مجموعه نظرات مشورتی فقهی در امر کیفری ،جلد 1و 2،انتشارات معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضائیه ،سال 82
5. قانون مجازات اسلامی ،معاونت پژوهش و تدوین ریاست جمهوری ،سال 83