دکتر سیامک عزیزی

شکایت از چک ثبت نشده در سامانه صیاد، در صورتی که چک از نوع چک های صیادی باشد، تحت عنوان یک سند تجاری، امکان پذیر نبوده و دارنده صرفا می تواند با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی و ارائه دادخواست، برای مطالبه وجه مندرج در چک، به عنوان یک سند عادی غیرتجاری اقدام نماید. ضمنا، ثبت نکردن چک جدید در سامانه صیاد، جرم نمی باشد. 

یکی از تکالیفی که قانون صدور چک جدید، در رابطه با صدور و انتقال چک، بر عهده افراد گذاشته، لزوم ثبت چک صیادی در سامانه صیاد بوده که البته، گیرنده چک نیز باید با مراجعه به همین سامانه، برای استعلام و تایید چک دریافت شده، اقدام نماید. 

با این وجود، گاهی صادرکننده از ثبت چک در سامانه، خودداری کرده و گیرنده نیز بدون توجه به این مساله، چک را دریافت می کند. در این صورت، این سوال مطرح می گردد که آیا شکایت از چک ثبت نشده، امکان پذیر است؟ هرچند، پاسخ کلی این سوال، مثبت بوده، اما نحوه پیگیری جرم ثبت نکردن چک جدید، تابع مقررات خاصی بوده که کاملا متفاوت از دعاوی مربوط به چک برگشتی می باشد. 

آیا ثبت نکردن چک جدید جرم است

قانون جدید چک، با نوآوری های خود، توانسته بخش مهمی از مشکلات این سند تجاری را حل کرده و آمار چک های برگشتی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. اما، در رابطه با مقررات این قانون نیز مشکل جدیدی بروز کرده که البته نه نشات گرفته از خود قانون، بلکه ناشی از ناآگاهی افراد نسبت به قانون جدید صدور چک می باشد که این مشکل، مساله شکایت از چک ثبت نشده و نحوه پیگیری جرم ثبت نکردن چک جدید می باشد. بنابراین، این سوال برای بسیاری از دارندگان، چک ثبت نشده مطرح می گردد که آیا ثبت نکردن چک جدید جرم است؟ 

برای پاسخ به این سوال، لازم است که به دو قانون، مراجعه شود: قانون صدور چک جدید با آخرین اصلاحات آن( به عنوان قانون خاص مرتبط با چک) و قانون مجازات اسلامی(به عنوان قانون عامی که برای اعمال مجرمانه، تعیین مجازات می کند). 

در قانون صدور چک جدید، یک ماده به طور اختصاصی، به مساله ثبت چک و آثار آن پرداخته است. مطابق ماده 21 این قانون: « ... سامانه مذکور به نحوی خواهد بود که صدور هر برگه چک، مستلزم ثبت هویت دارنده، مبلغ و تاریخ مندرج در چک برای شناسه یکتای برگه چک، توسط صادرکننده بوده و امکان انتقال چک به شخص دیگر توسط دارنده، تا قبل از تسویه آن، با ثبت هویت شخص جدید برای همان شناسه یکتای چک امکان‌ پذیر باشد... »

همچنین، به موجب تبصره 1 این ماده: « در مورد چک‌ هایی که پس از گذشت دو سال از لازم‌ الاجراء شدن این قانون صادر می‌ شوند، تسویه چک، صرفا در سامانه تسویه چک (چکاوک) طبق مبلغ و تاریخ مندرج در سامانه و در وجه دارنده نهائی چک، براساس استعلام از سامانه صیاد انجام خواهد شد و در صورتی‌ که مالکیت آنها در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، مشمول این قانون نبوده و بانک‌ ها مکلفند از پرداخت وجه آنها خودداری نمایند... »

بنابراین، همانطور که ملاحظه می شود، قانون صدور چک جدید، صرفا ضمانت اجرای حقوقی چک ثبت نشده را مقرر داشته و در مورد جرم ثبت نکردن چک جدید و نحوه پیگیری و شکایت از آن، ساکت بوده و راه حل و حکم خاصی را نیز ارائه نمی دهد.

اما، آیا قانون مجازات اسلامی، در رابطه با شکایت از چک ثبت نشده و نحوه پیگیری جرم ثبت نکردن چک جدید، حکم خاصی را ارائه کرده است؟ با مراجعه به این قانون نیز معلوم می شود که جرمی، تحت عنوان جرم ثبت نکردن چک جدید، در این قانون نیز پیش بینی نشده و شیوه شکایت از چک ثبت نشده و نحوه پیگیری آن، در این قانون نیز مشخص نشده است. 

بنابراین، در پاسخ به این سوال که آیا ثبت نکردن چک جدید جرم است، باید گفت، نه در قانون جدید صدور چک و نه در قانون مجازات اسلامی، جرمی تحت عنوان جرم ثبت نکردن چک جدید، پیش بینی نشده و طرز شکایت از چک ثبت نشده و نحوه پیگیری آن نیز مشخص نشده است. لذا، با در نظر گرفتن اصل قانونی بودن جرم و مجازات، باید گفت، در حال حاضر، در نظام حقوقی کشور ما، جرمی تحت عنوان جرم ثبت نکردن چک جدید، وجود نداشته و لذا، این عمل، قابل مجازات نمی باشد. 

مساله برگشت زدن چک ثبت نشده نیز یکی دیگر از مشکلاتی است که دارندگان چک های صیادی که در سامانه صیاد ثبت نشده، با آن مواجه می باشند.

• شرایط شکایت از چک ثبت نشده

در رابطه با چکی که در سامانه صیاد، ثبت شده و تایید می گردد ولی فاقد موجودی است ، به چهار صورت می توان طرح شکایت کرد: درخواست اجرای چک از واحد اجرای اداره ثبت، دعوای حقوقی مطالبه وجه چک، دعوای حقوقی اجرای مستقیم چک و طرح شکایت کیفری. 

اما، شکایت از چک ثبت نشده، برخلاف چک های فوق، تنها به یک شیوه، امکان پذیر است و آن هم دعوای حقوقی مطالبه وجه مندرج در چک بوده که صرفا از صادرکننده، قابل مطالبه می باشد. با این توضیح که مطابق قانون صدور چک جدید، وقتی چک صیاد، در سامانه صیاد، ثبت و تایید نمی گردد، بانک از پرداخت وجه چک و صدور گواهی عدم پرداخت، خودداری خواهد کرد. 

چنین سندی، از نظر قانون گذار، چک محسوب نشده و یک سند عادی است که صرفا نشان دهنده آن است که دارنده سند، مبلغی معادل وجه ذکر شده در آن، از صادرکننده، طلبکار می باشد. لذا، برخلاف چک صیادی ثبت شده در سامانه، برای شکایت از چک ثبت نشده و پیگیری جرم ثبت نکردن چک جدید، دارنده صرفا می تواند به دادگاه حقوقی مراجعه کرده و برای طرح دعوی مطالبه وجه سند عادی، اقدام نماید. 

لازم به ذکر است که در این حالت، دارنده دیگر، حق استفاده از مزایای سند تجاری، نظیر طرح دعوا علیه ظهرنویسان و تامین خواسته بدون تودیع خسارت احتمالی را نخواهد داشت.

اولین شرط از شرایط شکایت از چک ثبت نشده، به صورت دعوای حقوقی مطالبه وجه سند عادی، آن است که این چک، باید یک چک صیادی باشد. منظور از چک صیادی، چک های بنفش رنگی است که این عبارت، بر روی آن ها درج شده است: « کارسازی این چک منوط به ثبت صدور، دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است »

شرط دیگر از شرایط شکایت از چک ثبت نشده در رابطه با نحوه پیگیری جرم ثبت نکردن چک جدید، آن است که این چک نباید در سامانه صیاد، ثبت شده و تایید نیز نشده باشد. در نتیجه، اگر پس از مراجعه به بانک و نقد نشدن چک، دارنده چک به صادرکننده مراجعه کرده و صادرکننده نیز اقدام به ثبت چک در سامانه صیاد کند، در فرض برگشت خوردن چک، دیگر نیاز به طرح دعوی حقوقی مطالبه وجه سند عادی نخواهد بود. 

علاوه بر این شرایط اختصاصی نحوه شکایت از چک ثبت نشده، جهت طرح دعوی حقوقی مطالبه وجه چنین سند عادی ای، لازم است تا شرایط عمومی دعوا نیز وجود داشته باشد. مانند اینکه خواهان، دارای اهلیت بوده و دعوی حقوقی نیز در دادگاه صالح، مطرح گردد.

مراحل و نحوه پیگیری و شکایت از چک ثبت نشده

در صورتی که شرایط شکایت از چک ثبت نشده، وجود داشته باشد، دارنده چک می تواند مطابق مقررات نحوه پیگیری جرم ثبت نکردن چک جدید، برای شکایت از صادرکننده چنین چکی اقدام نماید. مراحل و نحوه پیگیری و شکایت از چک ثبت نشده، به شرح زیر می باشد: 

در ابتدا، شاکی باید پیش از اقدام برای ثبت شکایت از چک ثبت نشده، جهت ثبت نام و احراز هویت ثنا اقدام کرده که این امر، هم با مراجعه به سامانه ثنا، به آدرس sana.adliran.ir امکان پذیر بوده و هم با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک. 

در مرحله بعد از مراحل نحوه شکایت از چک ثبت نشده، شاکی باید دادخواست مطالبه وجه سند عادی را تنظیم کرده و با در دست داشتن فایل ورد این دادخواست و مدارک لازم، برای ثبت دادخواست خود، به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک، مراجعه کند. دفتر مربوطه، در صورت کامل بوده مدارک، دادخواست را به شورای حل اختلاف(مبلغ چک تا 20 میلیون تومان) یا دادگاه حقوقی صالح (مبلغ چک بیش از 20 میلیون تومان) ، ارسال می کند. 

پس از وصول دادخواست به شورا یا دادگاه و ارجاع آن به شعبه، وقت جلسه رسیدگی، تعیین شده و طرفین، برای حضور در جلسه دعوت می شوند. پس از بررسی اسناد و مدارک خواهان، در صورت احراز صحت اسناد، حکم بر پرداخت وجه چک ثبت نشده، صادر گردیده که این حکم، پس از قطعیت، قابل اجرا از طریق واحد اجرای احکام دادگاه خواهد بود. 

مدارک لازم برای شکایت از چک ثبت نشده

رسید ثبت نام سامانه ثنا( در صورت نداشتن رسید، با ارائه کد ملی خواهان، ثبت نام وی احراز شده و لذا، نیاز به ارائه رسید نمی باشد) 

چک ثبت نشده در سامانه صیاد

مدارک هویتی خواهان(کارت ملی یا شماره ملی افراد حقیقی یا شناسه ملی اشخاص حقوقی) 

هزینه شکایت از چک ثبت نشده

در صورتی که مدارک خواهان، برای شکایت از چک ثبت نشده، کامل باشد، لازم است تا هزینه شکایت نیز پرداخت گردد. مطابق مقررات نحوه پیگیری جرم ثبت نکردن چک جدید، هزینه شکایت از چک ثبت نشده، شامل موارد زیر می باشد:

اولین هزینه شکایت از چک ثبت نشده، هزینه تعرفه دفاتر خدمات الکترونیک قضایی بوده که مهم ترین هزینه این بخش، هزینه ثبت دادخواست است که مبلغی در حدود 40 هزار تومان می باشد. هزینه های دیگری که در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد، هزینه تایپ دادخواست و ثبت نام ثنا است. 

هزینه دیگر شکایت از چک ثبت نشده، هزینه دادرسی بوده که مطابق تعرفه هزینه دادرسی و خدمات قضایی، اگر مبلغ مندرج در چک، تا 20 میلیون تومان باشد، 2.5 درصد و چنانچه، بیش از 20 میلیون تومان باشد، 3.5 درصد مبلغ مندرج در چک، خواهد بود.